HAI CHỮ “ TÍCH VIỆT” TRONG TRUYỆN KIỀU

Theo Hồi thứ IX - Kim Vân Kiều Truyện của Thanh Tâm Tài Nhân, sau khi Kiều gửi thư cầu cứu cho Sở Khanh thì hôm sau nàng nhận được lời phúc đáp, nhưng khi mở ra xem thì chỉ vỏn vẹn có hai chữ “ Tích Việt”. Cụ thể như sau: “ Nàng vội vàng nhận lấy phong thư rồi quay lên lầu vội mở ra coi, chỉ thấy vẻn vẹn hai chữ Tích Việt nàng lật đi lật lại chẳng hiểu ý nghĩa ra sao ? Rồi suy nghĩ mất đến nửa giờ, mới chợt ngộ ra rằng: Phải rồi, phải rồi. Chàng hẹn ta đến ngày 21 giờ Tuất, sẽ vượt qua tường để họp mặt. Vậy nay là 21, vào quãng xế chiều tất nhiên chàng lại, ta thử chờ xem sao?” ( Bản dịch của Tô Nam – Nguyễn Đình Diệm).

Còn Nguyễn Du thì gói gọn trong bốn câu ( 1087-1090):

Mở xem một bức tiên mai

Rành rành Tích Việt có hai chữ đề

Lấy trong ý tứ mà suy

Ngày hai mươi mốt tuất thì phải chăng ?

Về hai chữ “ Tích Việt - 昔 越”, Phạm Đan Quế chú thích: “ Chữ Tích theo lối chiếc tự : chấp gồm chữ nhị thập là 20 ở trên, chữ nhất là 1 ở giữa, chữ nhật là ngày ở dưới tức là ngày 21. Chữ Việt gồm chữ tẩu là chạy, hợp với chữ tuất là giờ Tuất, tức là giờ Tuất thì chạy trốn”( Truyện Kiều Đối Chiếu). Bùi Khánh Diễn thì: “ Tích Việt – dĩ chiết tự pháp phân hoạch thị trấp nhất nhật tuất tẩu dã, có nghĩa là chữ Tích Việt lấy phép chiết tự chia nét mà xem là ngày hai mươi mốt chạy lúc giờ tuất”. Còn Bùi Kỷ lại giảng hơi khác một chút: “ xem trong tiểu thuyết thì chữ Tích Việt cắt nghĩa là: Trấp nhất nhật tuất thì việt tường tương kiến, ngày 21 giờ tuất, trèo qua tường sang với nhau, chứ không phải là : trấp nhất nhật tuất thì tẩu, ngày 21 giờ tuất thì trốn. Vì lúc bấy giờ Kiều mới gặp Sở Khanh, sau cách hai ngày nữa Sở Khanh mới rủ Kiều đi”.

Về chữ “ Tích - 昔” – theo cách chiết tự thành “ trấp – nhất – nhật ; 廾 一日” thì không có gì phải bàn cải. Nhưng chữ “Việt - 越” mà chiết tự thành “ tẩu” và “tuất” thì rõ ràng có vấn đề. Vì chữ “ Việt - 越” là hợp thành bởi hai chữ “ tẩu -走 ” và “ việt -戉” ( một loại búa rìu thời xưa) chứ hoàn toàn không phải là “ tẩu - 走” và “ tuất - 戌 ”. Còn nếu “ tẩu + tuất” thì phải là chữ “ Huấn” – chữ này ít xuất hiện, thậm chí trong các bộ từ điển của Thiều Chửu, Trần Văn Chánh, Nguyễn Quốc Hùng…hay các bộ từ điển tầm cỡ như Từ Nguyên, Từ Hải cũng không có ghi… Cụ thể là chữ "tẩu" cạnh chữ "tuất", thì lại là một chữ khác, âm đọc " hứa duật, huân nhập thanh", tức là chữ "huấn", và cũng có nghĩa là "chạy". Khang Hy Từ Điển còn cho biết thêm : “ Huấn – dữ việt bất đồng” có nghĩa là chữ “huấn” không phải là chữ “ việt ”…Tựu trung có thể nói vì hai chữ “ việt - 戉 ” và “ tuất - 戌” tự dạng khá giống nhau nên mới xảy ra chuyện tác đánh tộ, ngộ đánh quá của các nhà Kiều học ở trên đã chú giải mà thôi.

Nhưng vấn đề này ta thấy cả Kiều và Nguyễn Du đều không hề nhầm lẫn. Vì Kiều nhận được thư của Sở Khanh, nàng đã đoán chữ “ việt” chắc hàm ý là chữ “ tuất”, chính vì vậy mà Nguyễn Du mới dùng hai chữ “ phải chăng” để ngầm phỏng đoán trong câu Kiều 1090:

Lấy trong ý tứ mà suy

Ngày hai mươi mốt tuất thì phải chăng ?”

Một vấn đề nữa cũng cần nói thêm nếu Sở Khanh hẹn Kiều trốn đi vào giờ Tuất ( 19 giờ đến 21 giờ) ngày 21 âm lịch thì làm gì có trăng ? Vậy tại sao lúc ấy Nguyễn Du lại tả trong câu 1091 – 1092 là:

                   Chim hôm thoi thót về rừng

Giá trà my đã ngậm trăng nửa vành

Thư từ là vậy, nhưng thực tế lại là một chuyện khác. Theo nguyên truyện thì : “ Nhưng rồi hôm ấy, giữa lúc hoàng hôn, bỗng thấy Tú bà đem rượu và các món nhắm lên để cùng Thúy Kiều chén thù chén tạc, và nói chuyện gẫu tới canh khuya mới thôi khiến nàng vô cùng hoảng hốt. Sau khi đưa chân Tú bà ra khỏi thì vội đóng ngay cửa lại rồi leo lên lầu, mở cánh cửa ra coi, đã thấy có cái đầu thang bắt ngay vào phía cửa trước…đồng thời đã thấy một bóng người đương lần bậc thang leo lên rồi vịn chấn song cửa sổ nhảy vào…”. Rõ ràng ngay hôm ấy Sở Khanh đã đến trễ vào tận lúc khuya chứ không phải là giờ Tuất như đã hẹn. Và khi đến nơi thì hắn cũng không rủ Kiều đi trốn, mà tìm cách cùng nàng chăn gối : “ Vừa nói chàng lại nhích lại bên nàng rồi lại nói tiếp: - Đáng yêu thay cái đêm tốt đẹp, ta đã cùng nhau gặp gỡ, nhẽ nào để nó trôi qua. Huống chi ta đang định kế để giải thoát nàng, nhẽ đâu nàng không có chút gì để tạ ơn trước? Thúy Kiều đáp: - Đã đành rằng thế, nhưng tấm thân này còn sống, xin hãy đợi ngày khác lo gì. Sở Khanh rằng: - Hôm nay công việc tiến hành buổi mới, ví không có sự hoàn hảo, chỉ e bất lợi cho việc sau này. Thúy Kiều lúc ấy cũng muốn cố kết lòng chàng, để chàng tận tâm cứu vớt, vả lại nàng tự xét thấy: Thân này trót đã, còn đâu như lúc ngày xưa? Nên cũng tỏ lòng ưng thuận: - Mong chàng ra tay cứu vớt, đâu dám tiếc sự gối chăn, miễn sau thủy chung như một, đừng để thiếp phải mang hận, ngâm khúc bạch đầu…”( Tô Nam- Nguyễn Đình Diệm, dịch).

Ngày hôm sau nữa Sở Khanh mới đến và rủ Kiều cùng đi trốn, Kiều thấy mưu kế ấy thật là việc mạo hiểm nhưng vì nàng đã trót trao thân cho y thì đành phó thác, từ chối cũng không thể. Vấn đề này Nguyễn Du đã nói một cách hết sức tế nhị trong câu 1013 -1016:

Nghe lời nàng đã sinh nghi

Song đà quá đỗi quản gì được thân

Cũng liều nhắm mắt đưa chân

Mà xem con tạo xoay vần đến đâu

Và họ ra đi: “ Lúc ấy đương tuần tháng chín, thuộc tiết sương giáng cuối thu, người thấy lạnh buốt, trăng cũng lu mờ” ( Tô Nam – Nguyễn Đình Diệm, dịch). Trong Truyện Kiều, Nguyễn Du cũng viết những câu áo não:

Đêm thu khắc lậu canh tàn

Gió cây trút lá trăng ngàn ngậm gương

Lối mòn cỏ lợt màu sương

Lòng quê đi một bước đường một xa

( câu 1121 - câu1124)

          Qua những nội dung đã nói ở trên, ta thấy mục đích của Sở Khanh là lập mưu đưa nàng đi trốn nhưng thực tế lại là tìm cách ân ái chăn gối với nàng, sau đó thông đồng với bọn Tú Bà, Mã Giám Sinh bắt lại nàng, hành hạ nàng để ép nàng phải tiếp khách cho bằng được. Chính vì lẽ đó mà hai chữ “ Tích Việt” trong thư đã đánh lận con đen ngay từ lúc ban đầu. Bản thân nó mù mờ, thật giả khó phân, cũng như “ việt” làm thì sao bắt “ tuất” chịu trách nhiệm được ! Trong Truyện Kiều có rất nhiều tiên ảnh ( hình ảnh phía trước) để đoán cho sự việc phía sau, trước một biến cố của cuộc đời nhân vật bao giờ cũng có những dự báo ngầm trước. Hai chữ “ Tích Việt” không những lừa người đi trước mà còn che mắt người đi sau ! Các nhà Kiều học có công chiết tự “ Tích Việt” nhưng vô tình lại không phát hiện sự nhầm lẫn trong đó. Và sự nhầm lẫn đó lại là một điều thú vị cho việc giải mã tính dự báo cho tình huống truyện. Vì thư đề ngày 21 giờ Tuất, nhưng Sở Khanh đã đến Lầu Ngưng Bích vào lúc “ nửa đêm” trăng đã lên. Và lần Sở Khanh đưa Kiều đi trốn hai ngày sau đó cũng vào lúc “ nửa đêm” trăng mờ gần sáng. Chính vì vậy mới xẩy ra cảnh thương tâm.

Thịt da ai cũng là người

Lòng nào hồng rụng thắm rời chẳng đau

( Câu 1137 – 1138)

Và còn gì tủi nhục hơn với thân phận Kiều:

Thân lươn bao quản lấm đầu

Chút lòng trinh bạch từ sau xin chừa

( Câu 1147 – 1148)

ĐÀO THÁI SƠN